شهرستان خواف

   

شهرستان خواف در استان خراسان رضوی قرار دارد.

ورود

شهرستان خواف (خواف شریف) یکی از شهرستان‌های استان خراسان رضوی است و مرکز آن شهر خواف می‌باشد که در ۲۶۲ کیلومتری جنوب شرقی مشهد واقع است. سنگان، نشتیفان، قاسم‌آباد و سلامی دیگر شهرهای آن هستند.(Hafizkhaf)

شهرها

این شهرستان با چهار بخش مرکزی، سنگان، جلگه زوزن، و سلامی و جمعیتی بیش از۱۷۵ هزار نفر، در نوار مرز شرقی [./ ایران] قرار دارد و ۱۲۳ کیلومتر مرز مشترک با کشور [./ افغانستان] دارد.

دیدنی‌ها

بام خواف

• مسجد ملک زوزن

مسجد ملک زوزن تنها بنای آجری به جای مانده از بقایای شهر تاریخی زوزن و یادمانی ارزشمند از شکوه و عظمت این منطقه است. نام بنا برگرفته از ملک معظم [. ابوبکر بن علی زوزنی] بزرگترین حکمران این خطه و دومین مسجد تاریخ دار دوره خوارزمشاهیان است که به استناد کتیبه موجود در سال ۶۱۵ ه. ق و یک سال پس از آن در حال ساختمان بوده‌است. آنچه از معماری بنا باقی‌مانده، دو ایوان کوچک و بزرگ مقابل هم در اضلاع شرقی و غربی است که هسته بنای عظیمی بوده که به عنوان مسجد- مدرسه بنیان گردیده و به دلیل حملات سپاهیان مغول در ۶۱۷ ه. ق کار بنای آن نیمه تمام است. نمای ایوان شرقی دارای کتیبه‌ای به خط کوفی و تزئینات آجر کاری با تلفیقی از کاشی فیروزه‌ای رنگ مزین به نقوش هندسی و دو ستون نمای تزئینی است. نمای ایوان غربی نیز آراسته به محرابی ساده و عناصر تزئینی ارزشمند نظیر آجرکاری و تلفیق آن با کاشی هندسی و گیاهی است. این بنا در ۶۶ کیلومتری جنوب غربی خواف در زوزن واقع است.

• مدرسه غیاثیه خرگرد

مدرسه غیاثیه خرگرد در مجاورت روستای خرگرد و به فاصله ۵ کیلومتری خواف بر سر راه تایباد واقع است. این مدرسه تاریخی از جمله ابنیه چهار ایوانی و آجری است که در زمان شاهرخ تیموری به سعی [./ پبر احمد خوافی] توسط دو برادر معمار به نام‌های قوام الدین و غیاث الدین شیرازی به سال ۸۴۸ ه. ق ساخته شده‌است. بنا در دو طبقه و با ۳۲ غرفه و حجره، هشت تالار مربع در گوشه‌ها و دو تالار بزرگ در طرفین هشتی ورودی به عنوان مسجد و مدرسه ساخته شده‌است. نمای درونی و نمای بیرونی جلو بنا آراسته به کاشیکاری رنگارنگ معرق بسیار زیبا و کتیبه می‌باشد و داخل ایوانها و رویه تمامی دیوارها در بیرون با تلفیق کاشی و آجر زینت یافته‌است.

• مزار [./ پبر احمد خوافی]

این بنا مدفن [./ پبر احمد خوافی] وزیر دانشمند [./ شاهرخ تیموری] است که به دستور وی ابنیه خیریه و عام‌المنفعه بسیاری بنیان گردید، از جمله مدرسه غیاثیه خرگرد، مزار زین الدین ابوبکر تایبادی، [./ مسجد جامع هرات] و ده‌ها اثر معماری دیگر. مکان مزبور درون شهر خواف واقع می‌باشد و دارای ورودی ایوان شکل است که دیوارهای پیرامون آن با ارتفاع ۵/۱ متر این قسمت را محصور نموده‌اند. مزار پیر احمد خوافی نیز در میان ۲ قبر دیگر در این محدوده دیده می‌شود.

• [./ آرامگاه] [./ حافظ ابرو]

شهاب‌الدین عبدالله بن زین‌الدین لطف‌الله بن عبدالرشید ملقب به حافظ ابرو در زمره مشاهیر مورخان ایران در عصر تیموری است. وی در جوانی به خدمت [./ امیر تیمور] راه یافت اما شهرت او در عصر سلطنت شاهرخ به اوج خود رسید. از وی تألیفات ارزشمندی چون زبده التواریخ، جغرافیای تاریخ خراسان، تاریخ ملکوت کرت و... برجای مانده‌است. مزار وی داخل شهر خواف و در محوطه‌ای به وسعت ۵/۱ هکتار قرار دارد. اطراف تربتش با نیم دیواری کوتاه محصور شده‌است. در کنار این قسمت مسجدی شامل یک ایوان کوچک، محراب و تزئینات آن دیده می‌شود. بنای مزبور منتسب به [./ دوران قاجار] است.

• مجموعه تاریخی خواجه یار

این مکان در ارتفاعات موسوم به «خواجه یار» مشرف به شهر خواف واقع است. مجموعهٔ تاریخی ـ فرهنگی خواجه یار مشتمل بر گورستانی منسوب به شهدای صدر اسلام، بنای کوچک دوطبقه و آب‌انباری از [./ دوره قاجار] است. به‌رغم جاذبه‌های تاریخی ارتفاعات خواجه یار با [./ چشم‌انداز] وسیعی به مرکز شهر، تفریحگاه کوهستانی خوافیان و مناطق مجاور به‌شمار می‌آید.

• [./ مسجد جامع] سنگان

بنای جامع سنگان واقع در سنگان پایین خواف از یادگاری‌های معماری اوایل سده هفتم است. این اثر مذهبی در ابتدا به صورت دو ایوانی ساخته شده و در حال حاضر دارای یک ایوان در ضلع غربی و رواق‌های طرفین است. در مقابل ایوان قبله، ایوان دیگری در ضلع شرقی قرار داشته که تخریب و شبستانی جایگزین آن شده‌است. نکته حائز اهمیت در این بنا تغییر وضعیت پایه‌های ایوان قبله به علت زلزله‌های متعدد است، به‌طوری‌که فاصله پایه‌های ایوان در مبنا از فاصله آن در پاکار طاق کمتر است. این بنا از جمله مساجد [./ سبک خراسانی] و همانند و هم‌زمان با مساجد زوزن و گناباد است و آجرهای تراش تلفیق شده با هماهنگی، پایه‌ها و لچکی‌های ایوان و رواقها را زینت داده‌اند. بر لچکی‌های ایوان قطعات کتیبه و آجری‌های قالب زده‌ای نصب شده که متعلق به بنایی کهن‌تر از مسجد بوده‌است.

• مسجد جامع نشتیفان

دهستان باستانی [./ نشتیفان] دارای دو مسجد جامع می‌باشد که یکی در ده سال اخیر تأسیس گردیده و محل مراجعه اهالی می‌باشد و دیگری در عصر تیموری توسط [./ شیخ زین الدین تایبادی] بنا گردیده که دو نمونه دیگر آن در بغداد و هرات می‌باشد. اما به سبب [./ بلایای طبیعی] و همچنین کم توجهی تا حدی تخریب گردیده است.

جاذبه‌های طبیعی

• منطقه گردشگری خواجه یار خواف
• خواجه یار خواف (1) @Khafema
• در دو کیلومترى جنوب غربى شهر خواف، بر دامنه کوه خواجه یار واقع شده و شامل مجموعه ‏اى از آب انبار و مقبره است که در زمان قاجاریّه مرمّت شده که به خواجه یار معروف است     این بنا از یک طرفی مشرف به کوه خواجه یار و از سوی دیگر به تپه های مجاور محدود است. مجموعه ای است از دو آب انبار و یک مقبره . بنای کوشک مانندی است دو طبقه ، که در دوره قاجار  ساخته شده ، چهارده متر طول و 6/70 متر عرض دارد این بنا مشرف به محوطه ای محصور در دیوار خشکه چین سنگی است و سکویی بلند بطول 8 متر و عرض یک متر روی پایه های آجری در میان محوطه واقع شده است که در واقع محوطه‏ ی خواجه یار است. در اطراف مقبرة خواجه یار، درگذشته اشخاصى را دفن نموده ‏اند که اینک به قبرستان تبدیل شده است. در اطراف خواجه یار، دو آب انبار به فاصله کمى از یکدیگر و در فاصله حدود صد مترى مزار خواجه یار قرار دارد مزار_خواجه یار در سال ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۸۲۷۳ به‌عنوان یکی از آثار_ملی_ایران به ثبت رسیده است
• مزار خواجه یار خواف (2) @Khafema
• درباره خواجه‌یار و مزار آن دو قول وجود دارد که قول اول صحیح تر می باشد:
• قول اول : در صدر اسلام در سال 18 هجرى که احنف ابن قیس، مأمور فتح هرات شد، در مسیر راه، منطقه خواف بدون جنگ و پیکار تسلیم شده و بیعت خویش را به اسلام اعلام می دارند و سپس راهى هرات میشوند. در هرات، پیکار سختى بوجود آمد و با عده ‏اى مجروح در مراجعت به خواف می ‏آیند، ولى این بار مجوسان این منطقه عهدشکنى کرده و سر از اطاعت اسلام برتافته و با مسلمین به جنگ و پیکار می پردازند که در نتیجه عده‏ اى از سپاه اسلام، کشته و مجروح به جا گذاشته که از آن جمله خواجه یار و پیر حصبه و عده ‏اى که قبور آنان در بین راه خردگرد و خواف وجود دارد و به نام شهداء گمنام معروفند میباشند. چون این جنگ بین زرتشتیان مقیم خردگرد و لشکر اسلام پیش آمده بود، محل زرتشتیان که روى تپّه مرتفع وجود داشته، از آن تاریخ این تپّه (محل دژ سابق) به نام کافر قلعه موسوم گردیده است. دربارة خواجه یار میگویند که چون مزار آن مورد احترام مردم خواف بوده، در قرن 13 هجرى قمرى به هنگام سلطنت ناصرالدّین شاه قاجار، حاکم خواف به نام سید محسن کلالى خوافى به او شک میکند لذا پس از مذاکرات با مردم خواف، براى اثبات موضوع قبر او را میشکافند و مى‏گویند: «پس از شکافتن مشاهده میشود که جوانى سبزپوش و دستمالى سبز رنگ به پیشانى بسته در قبر آرام خفته است، حاکم دستمال را باز می‏کند و خون جاری می‏شود با بستن دستمال سبز بر سر جسد خون متوقف می‏شود (واللَّه اعلم)». آنگاه به‏ دستور محسن خان ساختمانی بر آرامگاه وی می‏سازند که هم اکنون در دامنه کوه خواجه یار خواف وجود دارد.
• قول دوم : برخی گویند که او یکی از یاران امام حسن(ع) بوده که در زمان این امام و هنگام لشکرکشی به ایران در جنگ با کفّار و زرتشتیان به شهادت رسیده و در همان مکان به خاک سپرده شده است.چون مزار مورد احترام بوده حاکم خواف ارژنگ‌خان قول داد اگر مزار پاک باشد آن را مرمت کند چون سر قبر را باز کرد جسد جوانی آراسته با پارچه ای سبز رنگ بر پیشانی را مشاهده می‏کند دستور داد که به ‏وسیله استاد ابراهیم خردگردی معمار آن زمان بنا ساخته شود .
• آب ‌انبارهای خواجه یار خواف
• آب‌ انبارهای خواجه یار در دامنه کوهی به همین نام کنار مزار خواجه یار در غرب شهرستان خواف در استان خراسان رضوی قرار دارد. در نزدیکی مزار خواجه یار، 2 آب ‌انبار وجود دارد که یکی از آنها که مخزن آن دارای پلان دایره و 8 متر قطر بوده اینک ویران شده و بقایای دیوار آن باقی مانده است . دیوار آب انبار از سنگ لاشه با ملات گل آهک ساخته شده و بر روی آن چهار لایه ساروج اندود گردیده است . سقف آن گنبدی و آجری بوده است . آب انبار دیگری با پلان مستطیل در مجاور آب انبار مخروبه مدور ایجاد گردیده که 13/40 متر طول و 7 متر عرض دارد جلوی آن ایوانی به طاق جناقی و دو درگاهی در طرفین احداث گردیده از انتهای ایوان راهی با 6 پله عریض به سطح آب می‏رسد و بنظر می‏رسد که مخزن و ایوان آب انبار در دو زمان متفاوت ساخته شده که مخزن به سبک زمان تیموریان و ایوان به سبک زمان صفویه شباهت دارد. وسعت قبرستانها و قطعات سنگ قبرها و فرسودگی آنها نشان دهنده آن است که از زمان تیموریان‏ بوده و آب انبارها از نظر سبکهایش قابل مقایسه با آثار زمان تیموریان و صفویه است. آب‌انبارهای خواجه یار خواف در سال 1381 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 7488 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

• مجموعه گردشگری کبودانی

مجموعه گردشگری کبودانی در هشت کیلومتری شهرستان خواف و در منطقه‌ای جلگه‌ای واقع شده‌است. این مجموعه مشتمل بر آرامگاه [./ سلطان محمد] کبودانی، عارف قرن هشتم و مسجدی تاریخی می‌باشد. منطقهٔ کبودانی از آب و هوایی مفرح و زمینی سرسبز و خرم برخوردار است و در تابستان‌ها مامنی برای تفریح اهالی شهرستان خواف به‌شمار می‌آید.

• آس بادهای [./ نشتیفان]

چرخش این آسیاب‌ها محتاج بادی قوی، مداوم و طولانی ۱۲۰ روزه سیستان است که مناطق [./ استان‌های خراسان]، به ویژه خواف تا نهبندان را دربرمی گیرد. اراضی کوهستانی و ناهموار شمال خراسان (نیشابور قدیم) و جنوب خراسان (قهستان قدیم) را باریکه پست و همواری از هم جدا می‌کند که عرض آن به‌طور متوسط حدود ۱۰۰ کیلومتر و ارتفاع آن از [./ سطح دریا] بین ۷۰۰ تا ۸۵۰ متر است. این عارضه جلگه‌ای که به مانند گذرگاهی عظیم به طول بیش از ۵۰۰ کیلومتر است از غرب به کویر نمک و شرق به دامنه‌های غربی [./ رشته کوه هندوکش] در افغانستان منتهی می‌شود. رودهای این سرزمین به خاطر مختصر آب شوری که دارد کال شور نامیده می‌شود و به زمین‌های آن به سبب بی حاصلی و شوره زار بودن در اصطلاح محلی (دق) اطلاق می‌گردد و عمده‌ترین نعمت‌های آن باد است. این باد در بهار از ارتفاعات پر برف و سرد "کوه بابا" در سلسله جبال هندوکش می‌وزد و با شتاب بسیار جای هوای گرم و سبک شده کویر نمک را پر می‌کند و در اصطلاح محلی به "باد کوه" معروف است. در واقع شاخه ایست از باد معروف ۱۲۰ روزه سیستان که از اواسط اردیبهشت شروع شده و تا اوایل پاییز ادامه دارد. این باد با قدرتی بسیار، مداوم و شبانه روزی می‌وزد و تنها بادی است که می‌تواند آسیاب‌ها را به سرعتی بسیار به چرخش درآورد. برخی از پژوهشگران معتقدند بادهای ۱۲۰ روزه سیستان در دوره گرم سال یعنی از ۱۵ خرداد تا ۱۵ مهر به مدت ۱۲۰ روز می‌وزد. آس باد بنایی است شکل گرفته از خشت و گل و متشکل از دو واحد ساختمانی شامل سالن اصلی آس باد در طبقه همکف و محفظه محیط چرخ و پره در پشت بام. ورودی طبقه همکف در جهت مخالف وزش باد قرار دارد و در حقیقت اتاقی است که در آن قطعات متحرک آس باد و سنگ‌های بزرگ و مدور قرار دارد و در نقطه‌ای دیگر از این مکان انبارک گندم یا غله دیده می‌شود. بخش فوقانی آسخانه نیز شامل یک تیر عمودی و یک تیر افقی بر روی چرخ و پره می‌باشد. پره در مناطقی مانند خواف از چوب ساخته می‌شود اما در نهبندان و مناطق گرمسیر از شاخه‌های [./ درخت خرما] به عنوان پره استفاده می‌شود. آسبادها معمولاً در کنار هم و متصل به یکدیگر ساخته می‌شوند که یکی از دلایل آن مقاومت در برابر بادهای ۱۲۰ روزه است.

• منطقه گردشگری روستای رزداب

روستای زرداب در فاصله ۳۰ کیلومتری شمال خواف واقع شده‌است. این روستا در منطقه‌ای کوهستانی و خوش آب وهوا قرار دارد و دارای پوشش متنوع گیاهی در فصول باران می‌باشد. در این ییلاق آبشاری جاری است که به آبشار رزداب مشهور شده‌است. این آبشار در ناحیه زرداب مناظر چشم‌انداز و بدیعی را به وجود آورده است.

• مسجد رباط زیارت

این مسجد جزئی از یک مجموعه معماری شامل رباط، خانقاه، [./ آب‌انبار] و سقابه می‌باشد که در ۷ کیلومتری روستای فدک واقع است. معماری بنا مشتمل بر تالار وسیعی است که بر فراز دیوار سنگی آن قاب سرتاسری آجری ایجاد شده و کتیبه‌ای آجری به شیوه کوفی در داخل قاب جای داده شده‌است. در حال حاضر بخش جنوبی تالار و ایوان تبدیل به فضای معماری با کاربردی جدید شده اما از آثار و شواهد چنین برمی آید که در سمت شمالی تالارایوانی وجود داشته و در انتهای ایوان محرابی با کتیبه برجسته گچی بوده‌است. این بنا در بررسی‌های سال ۱۳۶۷ کشف و در همان سال تثبیت و استحکام بخشی شد.

• کوشک سلامه

تا پیش از سال ۱۳۲۶ ش این بنا در زیر تلی از خاک پنهان بوده تا اینکه خاک برداری و تجدید بنای آن آغاز می‌شود. کوشک مزبور مشتمل بر سه طبقه بوده که فوقانی‌ترین اشکو به آن بازسازی گردیده است. پس از آن [./ محوطه سازی] کوشک انجام شد. بنا بر شواهد طبقه دوم عمارت با وجود اتاق‌ها و فضاهای متعدد مکانی برای زندگی ساکنین در آن بوده و طرحی چلیپایی دارد. باز پیرایی بنای مزبور با نمای آجری سبب گردیده این بنا ظاهر ابنیه [./ دوره صفویه] را پیدا کند. اما به استناد متون دوران اسلامی این بنا از سده ششم در این مکان وجود داشته‌است.

• بند سلامه

این بنای تاریخی در ۶ کیلومتری شمال شرق روستای سلامه قرار دارد و مقارن با [./ نظام الملک] خوافی وزیر [./ سلطان حسین بایقرا] در اواخر سده نهم هجری بنیان گردید. دیواره بند از مصالح سنگ و ساروج ساخته و طول آن بیش از ۳۰۰ متر و عرض تاج آن حدود ۴ متر است. ساختار این سازه در مسیر کالی بنا شده که آبهای [./ ارتفاعات جنوبی] کردیال را از طریق خیر آباد به دشت سلامی می‌رساند. اما آب سد از طریق یک کانال انحرافی تأمین می‌گردد. امروزه این مکان به دلیل آب فراوان، خاک حاصلخیز و آب و هوای مطلوب به عنوان یک تفرجگاه آبی در خواف مشتاقان طبیعت را به سوی خود جلب می‌کند.

• منطقه گردشگری روستای نیازآباد

در فاصله ۴۵ کیلومتری شرق خواف و در ۱۹ کیلومتری جنوب سنگان منطقهٔ ییلاقی روستای نیازآباد واقع شده‌است. این ناحیه از باغات پسته پوشیده شده و بافت روستایی کهن زیبایی مضاعفی بخشیده است. در منطقه روستای نیازآباد تپه‌ای موسوم به قلعه شاپور و آرامگاه مجد ماضی نیز قرار دارد.

• طبیعت و درختان چنار کهنسال روستای خواجه وراب نیز از جاذبه‌های گردشگری و تفریحی شهرستان خواف می‌باشد.