شهرستان مشگین‌شهر

   

شهرستان مشگین‌شهر در استان اردبیل قرار دارد.

نگاهی کوتاه به مشگین شهر

نام قدیم منطقه مشکین شهر خیاو بوده است. در سرشماری سال ۱۳۸۵ جمعیت کل شهرستان مشگین شهر بالغ بر ۱۶۰۰۰۰ نفر بود و بر طبق سرشماری سال ۱۴۰۰ برای مرکز شهرستان(شهر مشگین) جمعیت این شهر بیش از ۱۲۰۰۰۰ نفر بوده ، (( آمار کل شهرستان در سال ۱۴۰۰ در دسترس نیست)). بیش تر صنایع دستی منطقه را بافته های داری تشکیل می دهند که از مهم ترین این صنایع می توان به قالی بافی، گلیم بافی و جاجیم بافی اشاره نمود. علاوه بر این بافته ها سفال گری نیز از صنایع دستی این شهرستان محسوب می شود.

جاذبه های طبیعی و بناهای تاریخی زیادی در شهرستان مشگین شهر وجود دارند. قلعه قهقهه با عظمت خاص و منحصر به فرد خود در بین جاذبه های تاریخی جایگاه خاصی دارد و قلعه دیو قالاسی که قدمت آن به دوره های قبل از اسلام می رسد، از مهم ترین دیدنی های شهرستان مشگین شهر به شمار می آید. ارشق که از نظر طبیعی ازمناطق بسیار زیبای مشگین شهر بوده و جالب ترین مراتع بهاره و پاییزه عشایر شاهسون را دارد نیز دارای قلعه ای است که در یک منطقه بی نظیر و زیبای طبیعی قرار گرفته است. سنگ نبشته ها و کتیبه ها ی ارزشمند باستانی، گورستان های قدیمی و قلعه های تاریخی به همراه کوه های مرتعی، رودخانه هاو دیگرجاذبه های طبیعی از مهم ترین مکان های دیدنی این شهرستان به شمار می آیند.

تاریخچه

نام قدیم شهر مشکین شهر خیاو بوده است. این شهر گذرگاه و پناه گاهی برای سوداگران و درمانده گان بود. در سده های اولیه اسلامی مجاهدان و از جان گذشتگانی بودند که در سبلان سنگر می گرفتند. هر گوشه این سامان، نشانه هایی از آن روزها را به یادگار دارد. هم چنین روشن گردیده که در زمان هایی دورتر، مدنیتی ناشناخته و بزرگ در این حوالی بوده که هم چنان دست نخورده در زیر خاک مدفون است.

سکه های به دست آمده از منطقه، متعلق به چند دوره تاریخی با فاصله زمانی کوتاه و دراز و بیش تر مربوط به زمان اتابکان آذربایجان است. در این منطقه، گورستان ها و نشانه هایی نیز از سال های اولیه اسلامی به جای مانده است. حمدالله مستوفی در سال 740 هجری خیاو را قصبه ای خوانده است و حد و مرزش را نشان داده و حتی حقوق دیوانی اش را ذکر کرده است:« خیاو قصبه ای است در قیلی کوه سبلان افتاده است و چون سبلان در شمال اوست هوایش رو به گرمی مایل است. آبش از کوه جاری است. باغستان اندک دارد حاصلش غله بیش تر بوده، ‌مردمش اکثرا موزه دوز و چوخاگر هستند حقوق دیوانی اش دو هزار دینار است». بااین حساب، قدمت خیاو را می شود تا سده های اولیه اسلامی پیش برد. هر چند که موقعیت جغرافیایی آن این خیال را در ذهن به وجود می آورد که در سال های پیش تر نیز منطقه خالی از سکنه نبوده است. این فکر را قبرهای گبرها یا زردشتیان که در همه جای آن پراکنده است، بیش تر تایید می کند. هر چند که بیش تر آن چه از این منطقه به دست آمده مربوط به دوره اسلامی است.

خیاو در دوره صفویه بیشتر رونق گرفت. به گونه ای که، یکی از اولاد شیخ صفی- شیخ حیدر- حاکم و والی منطقه مشگین و برزند مغان در یکی از دره ها به دست مردی به اسم شیروان شاه قره باغی کشته شد. وی نوه دختری شاه صفی و نوه پسری شیخ صفی بود. شاه اسماعیل فرزند این مرد نیز در خیاو به دنیا آمد. کتاب با ارزشی به نام « تاریخ العجم و الاسلام » از دوره عباس میرزا باقی مانده که توسط شیخ عبدالغفور ثامن نامی نوشته شده است. در این کتاب، نکته های مبهم مربوط به خیاو و آبادی های اطراف آن روشن شده است. مدتی پس از حکومت عباس میرزا در آذربایجان، خیاو توجه ایلات شاهسون را که در شرف قدرت گرفتن بودند جلب کرد. ییلاق های شاهسون ها در دامنه ساوالان رفته رفته گسترده تر شد و خیاو را چون حلقه ای در میان گرفت. سپس کشتار و غارت آغاز شد. مدت ها این وضع اسفناک ادامه داشت تا سرانجام در زمان ناصرالدین شاه، حاکمی به نام حسنعلی خان جنرال وارد مشگین شهر شد و شرارت ها را پایان بخشید.

با آغاز مبارزات مردم در راه کسب مشروطیت، روسیه تزاری هرج و مرج طایفه های شاهسون را به صلاح و صرفه خود ندید و به در خواست حکومت وقت، درصدد سرکوب طایفه های یاغی و عصیان گر شاهسون بر آمد. چهار لشگر روسی از چهار طرف به سوی خیاو حرکت کردند. ژنرال « مدداوف » از اردبیل و « دالما چوف » از تبریز، طوایف شاهسون را محاصره و پس از زد و خوردهای شدید، آنان را وادار به تسلیم کردند. سپس همه دارایی شاهسون ها تقسیم شد. این سال را ایلات مبدا و ماخذ تاریخی قرار می دهند که در میان آواره ها و چادر نشین ها به « بولگی ایلی » یا سال تقسیم مشهور است.

مشخصات جغرافیایی

مشگین شهر در 47 درجه و 41 دقیقه طول جغرافیایی و 38 درجه 23 دقیقه عرض جغرافیایی و در بلندی 1400 متری از سطح دریا واقع است. مرکز این شهرستان در منطقه ای کوه پایه ای و در 8 کیلومتری کوهستان سبلان قرار دارد. آب و هوای آن نسبتا سرد و نیمه خشک است. مسیر مشگین شهر - اهر به طول 62 کیلومتر و راه مشگین شهر- اردبیل به طول 85 کیلومتر از مسیرهای دسترسی این منطقه به شمار می روند.

شهرستان مشگین شهر در منطقه‌ ای کوهستانی واقع شده و دامنه ‌های شمالی کوهستان سبلان که بلندترین قله آن 4811 متر ارتفاع دارد. این کوهستان که از بلندترین کوه های ایران به شمار می رود آتشفشانی خاموش است که بیش تر پوشیده از برف و یخ است و چشمه‌های آب گرم و سرد فراوانی دارد. مشگین شهر به صورت دشت وسیعی است که با شیب تند به زمین های پست شمالی منتهی می ‌شود. مرتفع‌ ترین و پرشیب ‌ترین قسمت این شهرستان بخش جنوبی آن یعنی دامنه ‌های شمالی و شمالی باختری توده ‌های آتشفشانی سبلان است که به طور متوسط 2000 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. قسمت شمالی و باختری آن بین 100 تا 1000 متر ارتفاع دارد. بقیه زمین ها مسطح بوده و شیب ملایمی در جهت شمال و شمال خاوری دارند که در نهایت به دشت مغان منتهی می ‌شوند. سبلان در قسمت جنوب خاوری مشگین ‌شهر واقع شده و سراسر شمال این شهرستان را دنباله کوه های ارسباران که از باختر به خاور کشیده شده، پوشانده است. در فاصله بین اهر و مشگین شهر کوه های دوسرداغ و ایلان داغ قرار دارند. علاوه بر این ها ارتفاعات دیگری با جهت شمال خاوری - جنوب باختری به نام صلوات داغ در شمال مشگین شهر وجود دارد و چندین شعبه آبی از این کوه به رود قره سو می پیوندد. کوهستان ساوالان در این شهرستان دارای چند قله است که قله بلندتر آن به نام سلطان ساوالان یک دریاچه بسیار زیبا در قله خود دارد ک هدهانه آتش فشان خاموش میباشد. برخی از قلل مهم شهرستان عبارتند از: آنام داغ ،آیقار،جاناوار داغی ،آت فنجلی، آراگالا سسی داغ، آق مسجد، توربه گونی داغ، چالداغ،،ساری گهل، شرفخانه، قاشقا داغ، قزقالاسی، ییلاق جَبلو و گلک علی داغ.

دیدنی‌ها

مناطق مهم گردشگری مشکین شهر عبارتند از: شهر یئری -مقبره شیخ حیدر و بازار صنایع دستی آن-پل معلق خییاو چایی-آبهای معدنی، ییلاقات دامنه ساوالان -شیروان دره سی، آبشارها، آت گلی، مناظر طبیعی کپز -غارهای بینه لر-و...